Шрифт өлчүсү:

17 Декабр 2018

Ҹәмијјәтин әбәдиләшдириб, гисас алдығы сөзләр…

Бир дә вар ҹәмијјәтләрин сөз, фикир јаддашы. Бу мәнада икинҹи мүстәгиллик дөврүнүн бәзи әбәдиләшиб, јаддашлара чөкмүш сөзләри, фикирләри мараг доғурур. Хүсусән дә бу сөз вә ја фикирләри демиш, ифадә етмиш шәхсләрин тимсалында.

Һәм һәмин шәхсләрин шәхсијјәтинин анализи бахымдан, һәм дә онларын тәмсил етдији дәјәрләри, фиргә вә һакимијјәтләри анлајыб, дәрк етмәк истәјәндә, бир сыра һалларда исә гаршылашдырыб, мүгајисәли паралелләр апаранда мараглы мәгамлар ортаја чыхыр. Мәсәлән, Азәрбајҹан Халг Ҹәһбәси (АХҸ) һакимијјәтинин мүдафиә назиринин (Рәһим Газыјев) адына јазылан белә бир сөз вар: “Шуша ҝетсә (јәни, ермәниләр тәрәфиндән алынса), башыма бир ҝүллә чахаҹам!” Һәрчәнд, онун бу фикри, доғрудан да, сөјләјиб-сөјләмәмәси илә бағлы индинин өзүндә белә мүбаһисәләр давам едир, башга сөзлә десәк, там сәһиһ дејил, әлимизин алтында олан тарихи мәнбәләр бунунла бағлы бирмәналы мәлумат вермир. Јахуд тамамилә башга бир һакимијјәти тәмсил едән, даһа доғрусу, бу һакимијјәтин тәмәлләрини атыб, бүнөврәсини гојмуш шәхсин (Һејдәр Әлијевин) сөјләдијинә һеч кимин шәкк-шүбһә етмәдији, дилләр әзбәри олан бир ифадәси вар: “Нә истијирсиниз, Тофиг Гасымов?!” (АХҸ һакимијјәтинин хариҹи ишләр назири).

Белә нүмунәләр елә дә чох дејил, јәни, ахтарсаг башга сөзләри вә ја фикирләри дә тапа вә мисал ҝәтирә биләрик. Дејәк ки, әбәдиләшмәјә иддиалы “бәлкә бир аз јавашлајаг?” (Илһам Әлијев), јахуд “сәрһәдләри бағлајырсан, Гарабағ проблеми һәлл олунур” (Әбүлфәз Елчибәј) фикирләри кими.

Анҹаг инди мөвзу бу сөз вә ја фикирләрин статистикасыны апарыб, сијаһысыны тутмаг дејил, белә фикирләрин дејилиб-дејилмәмәсиндән даһа чох онун иҹтимаи јаддашда өзүнә јер еләмәси, нәтиҹәдә әбәдиләшмәси вә бунун ҝөрүнмәз сәбәбләридир. Нијә мәһз бу сөзләр, фикирләр галыҹы олду? Һансы мөтәбәр сәбәбләрдән иҹтимаи јаддаш мәһз бу сөзләри өзүнә һопдуруб, горујуб тарихдә сахлады? Бу әбәдиләшмәнин дәринә ҝедән, әлаһиддә сәбәбләри вармы, әҝәр варса, онлар һансылардыр?

***

Ҹәмијјәт, ваһид организм кими һәрәкәт едәндә, онун мүтәшәккил, синхрон давранышы ортаја чыхыр. Ахы нијә, АХҸ һакимијјәтинин мүдафиә назиринә һәлә доғру вә јахуд јалан олдуғуну дәгигләшдирә билмәдијимиз, бир аз паника, бир аз да шајиә шәклиндә јајылыб, истинад едилән сөз ҹәмијјәтин јаддашына белә дәгигликлә көчүб, орда өзүнә әбәди јер еләди? Ахы, һеч Шуша ишғал олунанда, АХҸ доғру-дүрүст һакимијјәтә дә ҝәлмәмишди.

Топлумун шүуралты мүнасибәт тәрзи әксәрән сәрраст вә феноменал олур. О, бунунла чох мүрәккәб һадисәләрә әсл, лајиг олдуғу гијмәти вериб, онлары вахтындан чох-чох әввәл јербәјер едир вә бурда зидијјәт доғураны да одур ки, топлумун һазырлыг сәвијјәси, үмуми тәфәккүр стили о гәдәр дә һәлледиҹи рол ојнамыр. “Шуша ҝетсә, башыма бир ҝүллә чахаҹам!” ганадлы ифадәси дә бу мәнада нүмунәви тематикадыр.

Азәрбајҹан ҹәмијјәти өзүнү она фәргли, башга бир дәјәрләрин (үстүн, прогрессив дәјәрләрин) дашыјыҹысы кими тәгдим едән бир гүввәнин тәмсилчисинин торпағынын бир парчасынын (өзү дә неҹә бир парчасынын!) дүшмәнә тәһвил верилмәсиндә һансыса ролуну, һеч ҹүр гәбул едә, һәзм едә билмир, јох, бунунла бағлы азаҹыг шүбһәјә дүшәндә, тәрәддүд едәндә вә бүтүн бу шүбһәләрә бир балаҹа әсаслар јарананда, гәзәб вә һиккәјлә долуб-дашыр, һәтта белә бир фикрин дејилиб-дејилмәмәсиндән асылы олмајараг, һәмин фикрә әҝәр јохдурса, мүәллиф вермәклә, үстәлик өмүр танымагла, әбәдиләшдириб, о адамдан, онун тәмсил етдији гүввәләрдән гисасыны алыр. Јохса, Шушанын верилмәсинә ҝөрә, бир адамын, һәтта һәмин адам лап хејли јүксәк вәзифә тутса белә, башына ҝүллә чахыб-чахмамасынын ҹәмијјәтә һансы исти-сојуғу вар? Бу анонсда иҹтимаи мүзакирәјә лајиг һансы диггәтәлајиг әламәтләр вар ки? Азәрбајҹан ҹәмијјәтинин Газыјевдән ҝүллә харакириси ҝөзләнтисими варды? Бу ки, бир кишинин гүрур мәсәләсиндән башга бир шеји дејил! Јәни, бурда сөз вериб, сөзүнү тутмајан биринин әмәли чәк-чевир едилмир. Нә чох, белә иҹтимаи сөз вериб, сөзүнү позанлар, әһд вериб, әһдини унуданлар. Өзү дә даһа ағыр нәтиҹәли. Она галса, узун вә гара бир сијаһы ортаја чыхар. Бу, даһа чох, инанан вә дәјәрләндирән бир топлумун јанылмасынын мәғзи дејилми?!

Ҹәмијјәт әбәдиләшдирмәклә, әбәдиләшдирилән сөзә, фикрә, мәзмуна, бу сөзүн, фикрин саһибинә, һәмчинин онун тәмсил етдији дәјәрләрә, фиргәјә, һакимијјәтә һәгиги, әсл, тәртәмиз, һијләдән узаг, реал мүнасибәтини ифадә едир. “Шуша вә баша чахылан ҝүллә” мөвзусунда, бу, тәхминән белә ҝөрүнүр: Мән сәнә инанырдым, сән исә мүгәддәсаты ја ишғала тәслим етдин, ја бу ишғалда һансыса рол ојнадын, јох, һәтта бунларын һеч бири олмајыбса белә, бу ишғала сусуб, дөзүб, сакит дајандын. Һәлә үстәлик башына ҝүллә дә чахмадын! Һәм дә дејиләнә ҝөрә, буна сөз дә вермишдин!

Доғрудан ахы, Тофиг Гасымов нә истәјирди?! 93-үн исти јајынын ағылсыз һај-күјүндә вә инанылмаз башыпозуглуғунда бу суал гапынын ағзыны кәсмиш бүтүн реал, тәһдидедиҹи бәлалардан даһа актуал вә дири тәсир башлајырды.

Ҹәмијјәт дә бу лирик риҹәти ифадә едәнин ардынҹа вә һәм дә она гошулуб, санки бирликдә дүшүнүрдү: Ахы, бу ағ вә нисбәтән узунсачлы киши, әтрафдан кәскин фәргләнән арыг, ортабојлу физик вә (кечмиш) хариҹи ишләр назири, даима һансыса һүгуглардан данышан гәрибә вә јад идеалист ҝөрәсән нә истәјир?

“Нә истијирсиниз, Тофиг Гасымов?!” әбәдиләшмәси ону дилә ҝәтирән тәмсилчисинин тимсалында јени һакимијјәтин нүвәсинә, маһијјәтинә ејһам едирди.

О һакимијјәт ки, орда, өзүнә һеч нә истәмәјән, анҹаг елә-һеј нәјинсә, һансыса дәјәрләринсә давасыны дөјән адамын һәрәкәтләри тәбии анлашылмазлыг вә ниҝаранчылыг доғурурду. Башга тәрәфдән, јени тәсис едилән сијаси мүнасибәтләрдә бу анлашылмазлыг дөврүнүн даһа баша чатдығы, бағландығы елан олунурду, даһа белә шејләрин кечмәјәҹәјинә, белә садәлөвһ, амма инадкар әлләшмәләрин гара көпүк гәдәр дә дәјәринин олмадығына өткәм шәкилдә сон верилирди. Мәһз буна ҝөрә, “Нә истијирсиниз, Тофиг Гасымов?!” мүстәгиллик тарихинин ән мәшһур зәрби-мәсәлинә чеврилди.

Ҹәмијјәтләр о сөзләри јадда сахлајыб, дахылына атыр ки, бунлар онун әсл мүнасибәтилә бағлыдыр. Ола билсин ки, о, үздә тамам фәрлигидир, тамам өзҝә мүнасибәт сәрҝиләјир (неҹә ки беләдир), амма сиз онун баш верәнләрә әсл мүнасибәтини билмәк истәјирсинизсә, әбәдиләшдирилдији, зәрби-мәсәлә чевирдији сөзләрә, фикирләрә диггәт јетирин! Елә мәһз буна ҝөрә “сөз”, “фикир” дејиб дә үстүндән кечмәјин. Ҹәмијјәтләрин әбәдиләшдирдији сөз вә фикирләрин аннотасијасында инҹә мәтләбләр, она јүкләнмиш дәрин вә чохгатлы мәналар ҝизләниб.

Јазы мүәллифин фикирләрини әкс етдирир вә Мејдан ТВ-нин мөвгеји илә үст-үстә дүшмәјә биләр.