А+

А

А-

Лат

Ајәтуллаһ әл-үзма Һаҹы Шејх Әбдулкәрим Һаири Јәздинин 1340-ҹи һиҹри гәмәри илиндә Гума һиҹрәт етмәсиндән азҹа сонра Имам Хомејни Гум Елми Һөвзәсинә ҝәлди вә чох тез бир заманда һөвзәнин бөјүк устадларынын јанында дини елмләри мәнимсәди. О ҹүмләдән мәани вә бәјан елмләринин дәрслик китабы олан “Мутәввәл”и Аға Мирза Мәһәммәд Әли Теһрани илә, сәтһ елмләринин тәкмилини Ајәтуллаһ Сејид Мәһәммәдтәги Хансари вә Ајәтуллаһ Сејид Әли Јәсриби Кашани илә, еләҹә дә үсул вә фигһ елмләрини Гум Елми Һөвзәсинин рәһбәри Ајәтуллаһ әл-үзма Һаҹы Шејх Әбдүлкәрим Һаири Јәздидән дәрс алмышдыр.
Ајәтуллаһ әл-үзма Һаири Јәзди вәфат етдикдән сонра Имам Хомејнинин бир груп мүҹтәһидлә тәшәббүсү өз нәтиҹәсини верди вә Ајәтуллаһ әл-үзма Буруҹерди Гум Елми Һөвзәсинә рәһбәрлик етмәк үчүн Гума јолланды.
О заман артыг Имам Хомејни фигһ, үсул, фәлсәфә, ирфан вә әхлаг елмләриндә мүҹтәһид, нәзәр саһиби вә баҹарыглы мүәллимдән бири сајылырды. Имам Хомејни Фејзијјә, Әзәм мәсҹиди, Мәһәммәдијјә мәсҹиди, Һаҹы Молла Садиг мәдрәсәси, Салмаси мәсҹиди вә с. кими мәркәзләрдә узун илләр фигһ, үсул, фәлсәфә, Ислам әхлагы вә ифран елмәләрини дәфәләрлә тәдрис етмишдир. О, һәмчинин 14 илә јахын Нәҹәф Елми Һөвзәсинин Шејх Әзәм Әнсари мәсҹидиндә Әһли-бејт (ә) маарифи вә фигһин ән али сәтһдә олан дәрсләрини тәдрис етмишдир. Имам Хомејни илк дәфә олараг Нәҹәфдә Ислам һакимијјәтинин нәзәријјәси саһәсиндә “вилајәти-фәгиһ” мөвзусу илә силсилә дәрсләрини ачыгламышдыр.

Имам Хомејни мүбаризә вә гијам сәнҝәриндә

Имам Хомејнинин мүбаризә вә ҹиһад руһијјәси онун сојунун етигады, тәрбијәси, о һәзрәтин һәјаты боју јашадығы мүһитин сосиал вә сијаси дуруму илә әлагәләнир.
Онун мүбаризәләри јенијетмәлик дөврүндән башламыш вә онун тәкамүл һәрәкәти руһи вә елми шәхсијјәтинин јүксәлиши илә паралел олмуш, Иран вә Ислам дүнјасынын сијаси-иҹтимаи дурумундан тәсирләнәрәк мүхтәлиф формаларда давам етмишдир. 1340-41-ҹи ҝүнәш илләриндә әјаләт вә вилајәт гурумларынын һадисәси онун гијама вә руһанијјәтә рәһбәрлик етмәсинә имкан јаратды.
Беләликлә, 1342-ҹи ҝүнәш или, 15 хордадда (м. 5/6/1963) Иран руһаниләринин вә халгынын гијамына старт верилди. Бу гијамын ики өзәл сәҹијјәси вар иди:
Биринҹиси, Имам Хомејнинин лидерлији илә гијамын ваһид рәһбәрлији;
Икинҹиси, гијамын һәдәф вә шүарларынын ислами тәзаһүрләрлә башламасыдыр.
Бу да Иран халгынын мүбаризәләрин јени фәслин дүнјаја Ислам Ингилабы кими танытды.
Имам Хомејнинин Биринҹи Дүнја Мүһарибәси заманы 12 јашы вар иди. Имам о дөврү белә хатырлајыр: “Мән дүнја мүһарибәләринин һәр икисини хатырлајырам. О заман мән кичик јашларымда идим. Анҹаг мәктәбә ҝедирдим. Мән Совет Иттифагы әсҝәрләрини Хомејнин мәркәзиндә ҝөрүрдүм. Биз Биринҹи Дүнја Мүһарибәсиндә һүҹум вә тәҹавүзләрә мәруз галырдыг”.
İмам Хомејни диҝәр бир хатирәсиндә мәркәзи һакимијјәтин һимајәсиндә олуб, халгын әмлакыны гарәт едән, намусуна тәҹавүз едән ханлар вә гулдур дәстәләриндән бәзиләринин адыны хатырладараг дејир: “Мән ушаглыгдан мүһарибәдә олмушам. Биз зүлгиләрин, рәҹәбәлиләрин зүлмүнә мәруз галырдыг. Өзүмүзүн түфәнҝимиз дә вар иди вә мән тәгрибән јенијетмә идим, ушаг идим ки, бизә һүҹум етмәк истәјән гарәтчиләрә гаршы гурулмуш сәнҝәрләрә ҝедирдик вә сәнҝәрләри јохлајырдыг”.
1299-ҹу ил 3 исфәнддә (м. 22/2/1921) Рзахан һәрби чеврилиш етди. Инкаредилмәз тарихи сәнәдләрә әсасән бу чеврилиш инҝилисләрин дәстәк вә тәшкилатчылығы илә баш вермишди. Һәрби чеврилиш Гаҹар шаһлығына сон гојуб ханлар вә гулдурларын һакимијјәтини мәһдудлашдырса да, онун әвәзиндә елә бир диктаторлуг системи јаратды ки, онун сајәсиндә мин гоһум Иран халгынын талејинә һаким олду вә пәһләвиләр тајфасы тәкликдә бүтүн хан вә гулдурларын јерини тутду.
Белә бир шәраитдә Мәшрутә һәрәкатындан сонра бир тәрәфдән о заманын дөвләтләринин вә инҝилис нөкәрләринин фасиләсиз һүҹумларна мәруз галмыш, диҝәр тәрәфдән дә гәрбјөнүмлү инсанларын дүшмәнчилијиндән сыхылмыш Иран руһаниләри Ислам вә руһанилији горумаг үчүн һәрәкәтә ҝәлдиләр.
Ајәтуллаһ әл-үзма Һаҹы Шејх Әбдүлкәрим Һаири Гум алимләринин дәвәти илә Әракдан Гума көчдү вә аз сонра өзүнүн фөвгәладә истедады илә мүгәддимә вә сәтһ елмәләрини Хомејн вә Әракда сүрәтлә мәнимсәмиш Имам Хомејни дә Гума һиҹрәт етди вә јени тәсис олунмуш Гум Елми Һөвзәсинин мөвгеинин мөһкәмләндирмәсиндә фәал иштирак етди.
Çох кечмәди ки, о һәзрәт ирфан, фәлсәфә, фигһ вә үсул саһәсиндә јүксәк мәгамлы үләмаларын сырасына дахил олду.
Ајәтуллаһ әл-үзма Һаиринин вәфатындан (ш. 1315/10/3 вә м. 30/1/1937) сонра Гум Елми Һөвзәси ләғв олунмаг тәһлүкәси илә үзләшди. Һөвзәнин алимләри буна бир чыхыш јолу ахтарырдылар. Сәккиз ил мүддәтиндә Гум Елми Һөвзәсинә бу алимләр рәһбәрлик етдиләр: Сејид Мәһәммәд Һөҹҹәт , Сејид Сәдрәддин Сәдр вә Сејид Мәһәммәдтәги Хансари.
Бу фасиләдә, хүсусилә дә Рзаханын деврилмәсиндән сонра мәрҹәијјәтин зүһур етмәсинә шәраит јаранды. Ајәтуллаһ әл-үзма Буруҹерди мәрһум Һаирнин јеринә мүнасиб хәләф вә Гум Елми Һөвзәсини дағылмаг тәһлүкәсиндән гуртара билән бир алим кими ҝөрүнүрдү. Бу тәклиф Ајәтуллаһ Һаиринин шаҝирдләри, о ҹүмләдән Имам Хомејни тәрәфиндән чох ҹиддијјәтлә изләнилди. Имам Хомејни шәхсән Ајәтуллаһ Буруҹердини Гума һиҹрәт етмәјә вә һөвзәјә рәһбәрлији өһдәсинә алмасы үчүн чох ҹиддиликлә тәлаш едирди.
Ҹәмијјәтин сијаси вәзијјәтини диггәтлә изләјән Имам Хомејни мүасир китаб, журнал вә гәзетләри ардыҹыл мүталиә етмәклә Теһрана сәфәрләр едир, Ајәтуллаһ Мүдәррис кими бөјүк шәхсијјәтләрлә ҝөрүшмәклә артыг билирди ки, Мәшрутә Ингилабынын мәғлубијјәтиндән вә Рзахан һөкумәтинин иш башына ҝәлмәсиндән сонра јаранмыш фәлакәтли вәзијјәтдән тәкҹә чыхыш вә үмид јолу елми һөвзәләрин ојанышы, ондан да габаг елми һөвзәләрин давамына зәманәт вә руһанијјәтлә халг арасында мәнәви әлагәләрин јүксәлмәсидир.
İмам Хомејни өз дәјәрли мәгсәдләринин ардында 1328-ҹи илдә (м. 1949) Ајәтуллаһ Мүртәза Һаири илә бирликдә елми һөвзәләрин әсас структурунун ислаһаты лајиһәсини һазырлады вә ону Ајәтуллаһ Буруҹердијә тәгдим етди. Бу лајиһә Имамын шаҝирдләри вә һөвзәнин зијалылары тәрәфиндән јахшы гаршыланараг дәстәкләнди.
Шаһ режими һесабламаларында сәһвә јол вермишди. Әјаләт вә вилајәт гурумларынын лајиһәсиндә мүсәлман олмаг, Гуран-Кәримә анд ичмәк, сечкиләрдә иштиракчыларын намизәдләрин киши олмаг шәртләри дәјишдирилмишди вә бу лајиһә 1341-ҹи ил, 16 меһрдә (8/10/1962) Әмир Әсәдуллаһ Әләм кабинети тәрәфиндән тәсдигләнди. Гадынлара сечкиләрдә иштирак етмәјә һүгугу вермәк диҝәр ҝизли мәгсәдләри өрт-басдыр етмәк үчүн иди.
Дәјишилән шәртләрин биринҹи вә икинҹи бәндләри бәһаиләрин өлкәнин јүксәк мәгамларыны әлдә едә билмәләри мәгсәди дашыјырды.
АБШ-ын Ираны дәстәкләмәси шаһын Иран-Исраил мүнасибәтләрини ҝенишләндирмәк үчүн сионист режимини һимајә етмәси илә шәртләндирмишди. Бу лајиһә мүстәмләкәчиләрин мәгсәдини һәјата кечирмәк үчүн бүнөврәси гојулмуш бәһаилик ардыҹылларынын Иранын әсас үч органында нүфузуну ҝерчәкләшдирирди.
Сөзүҝедән лајиһәнин гәбул олунмасы хәбәри јајылан кими Имам Хомејни, Гум вә Теһран алимләри илә фикир мүбадиләси апардылар вә лајиһәјә етираз етдиләр.
Имам Хомејнин шаһ режиминин әсас мәгсәдләрини ифша етмәси, еләҹә дә алимләрин вә елми һөвзәләрин өһдәсинә олан миссијаны онлара хатырлатмасы чох тәсирли олду вә ҝениш сәвијјәли етиразлар мүхтәлиф халг күтләләринин һимајәсини газанды. Алимләрин етиразыны әкс етдирән ачыг телеграф вә мәктублар шаһ вә Әсәдуллаһ Әләмә ҝөндәрилди вә бу етиразлар халгын мүхтәлиф синифләри тәрәфиндән дә дәстәкләнди. Имам Хомејнинин шаһ вә баш назирә үнванладығы телеграмларын тону чох ағыр вә ҹидди хәбәрдарлыгла јанашы иди.
İмам Хомејни телеграфларынын бириндә шаһ вә баш назирә мүраҹиәт едиләрәк дејилирди: “Мән јенә дә сизә нәсиһәт едирәм ки, Аллаһ Тәала вә конститусијаја табе оласыныз, Гурана, халг алимләринин һөкмләринә, мүсәлманларын рәһбәрләринә, һабелә конститусијаја табе олмамағын ағыр агибәтиндән горхун. Биләрәкдән вә бош јерә өлкәни тәһлүкәјә салмајын. Әкс тәгдирдә Ислам алимләри сизин барәдә нәзәр билдирмәкдән чәкинмәјәҹәкләр”.
Беләликлә, әјаләт вә вилајәт ҹәмијјәтләрин һадисәси Иран халгы үчүн чох дәјәрли бир тәҹрүбә вә гәләбә олду. Бу һадисәләрдә Ислам үммәтинин рәһбәрлијинә лајигли олан бир шәхсијјәтин сәҹијјәләрини таныдылар.
Şаһ бу маҹәрада мәғлуб олса да, АБШ сөзүҝедән ислаһатын һәјата кечирмәсинә исрар вә тәзјиги етди.
Шаһ 1341-ҹи һиҹри гәмәри илинин деј ајында (м. 1962-ҹы ил декабр ајы) 6 үсуллу ислаһатыны ирәли сүрүб референдум кечирмәк истәди. Имам Хомејни бир даһа мәрҹәләр вә Гумун алимләрини чарә јолу тапмаг үчүн иҹласа дәвәт етди.
İмам Хомејнинин тәклифи илә етираз әламәти олараг 1342-ҹи илин (м. 1963) новруз бајрамы бојкот олунду. Имамын бәјанатында шаһын ағ ингилабы гара ингилаб адландырылмыш, шаһын АБШ вә Исраилә ортаг мөвгеји ифша олунмушду. Диҝәр тәрәфдән дә шаһ, Иран ҹамисәсинин ислаһата һазыр олмасы барәдә Вашингтон рәсмиләрини архајын етмишди вә ислаһатын адыны “ағ ингилаб” гојмушду. Үләмаларын сөзүҝедән ислаһатла мүхалиф олмасы она ағры ҝәлирди. Имам Хомејни ҹәмијјәт арасында һеч нәдән чәкинмәдән шаһы Исраилин ҹинајәтләринин әсас амили вә онунла ејни фикирли адландырыб, халгы гијам етмәјә дәвәт едирди. О, 1342-ҹи ил, 12 фәрвәрдиндә (10/4/1963) етдији чыхышында режимин ҹинајәтләри мүгабилиндә сусан Гум, Нәҹәф вә диҝәр мүсәлман өлкәләринин алимләрини кәскин тәнгид етди вә бујурду: “Бу ҝүн сүкута далмаг залыма јардымчы олмаг кимидир”.
Һәзрәт Имам сәһәри ҝүн (13 фәрвәрдин-2 апрел) “Шаһы севмәк, јәни гарәтчилик” ады илә мәшһур бәјанатыны верди.
İмамын исмарыҹынын вә мүраҹиәтинин халгда дәрин тәсир етмәсинин, мүхатәбин бу јолда ҹанындан кечмәјә һазыр олмасынын сәбәбини онун тәфәккүрүнүн вә кәламларынын әсиллијиндә, сөзләриндәки сәдагәтдә ахтармаг лазымдыр. Имам Хомејни һәдәләрин һеч биринә тәслим олмады.
1342-ҹи илдә (м. 1963) бајкот олунмуш новруз бајрамы мәрасими Фејзијјә мәдрәсәсиндә мәзлумларын ганынын төкүлмәси илә башлады.
Şаһ Американын истәдији ислаһаты јеринә јетирмәјә ҹәһд едир, Имам Хомејни исә халгы билҝиләндирир вә онлары Американын Иранын ишләринә мүдахиләси вә шаһын хәјанәтләринә гаршы гијама исрар едирди.
1342-ҹи ил 14 фәрвәрдиндә (м. 3/4/1963) Ајәтуллаһ әл-үзма Һәким Нәҹәфдән Иран тәглид мәрҹәләринә вә алимләринә телеграм ҝөндәрәрәк онларын һамылыгла Нәҹәфә һиҹрәт етмәјә дәвәт етди. Бу тәклиф алимләрин ҹанынын вә елми һөвзәнин горунмасы үчүн иди.
Һәзрәт Имам тәһдидләрә етина етмәдән Ајәтуллаһ әл-үзма Һәкимин телеграмынын ҹавабыны верди вә орда тәкид етди ки, алимләрин һамылыгла һиҹрәт етмәси вә Гум Елми Һөвзәсини бош гојмаг мәсләһәт дејил.
Имам, Фејзијјә фаҹиәсинин гырхынҹы ҝүнү мүнасибәтилә Иран алимләринин вә халгынын тәҹавүзкар сионист режими илә дөјүшән Ислам өлкәләри вә әрәб дөвләтләри башчыларына дәстәјинә тәкид етди, шаһын вә Исраил мүгавиләсини мәһкум етди.

15 Хордад Гијамы

1342-ҹи илин хордад ајы (1963-ҹү илин ијун ајы) илә тәсадүф едән мәһәррәм ајы артыг ҝәлиб чатмышды. Имам Хомејни бу фүрсәтдән јетәринҹә истифадә едәрәк халгы шаһын залым һөкумәтинә гаршы гијама тәһрик етди.
Һәзрәт 1342-ҹи һиҹри шәмси или хорданын 13-дә (3/6/1963) Ашура ҝүнүндә Фејзијјә мәдрәсәсиндә өзүнүн тарихи нитгини сәсләндирди. Бу чыхыш 15 Хордад гијамынын башланғыҹы олду. Имам бу чыхышында уҹа сәслә шаһа хитаб едәрәк бујурду: “Еј шаһ! Сәнә нәсиһәт едирәм ки, бу ишләриндән чәкинәсән. Сәни алдадырлар ҹәнаб. Истәмирәм о ҝүн ҝәлсин ки, сәни ҝетмәјә мәҹбур едәләр вә һамы буна севинә... Әҝәр сәнин әлинә диктә олунмуш јазы верирләр вә дејирләр ки, оху, ән азы онун барәсиндә фикирләш. Мәним нәсиһәтими ешит. Шаһла Исраил арасында һансы әлагә вардыр ки, тәһлүкәсизлик тәшкилаты Исраил барәсиндә данышмағы јасаг едир. Шаһ исраиллидирми?
Шаһ гијамы јатыртмаға сәрәнҹам верди. Әввәл Имамын достларынын чохуну һәбс етдиләр (14 хордад (4 ијун) сәһәр саат 3:30). Сәһәрә јахын исә мәркәздән ҝөндәрилмиш јүзләрлә командос имамын евини мүһасирәјә алды вә ону ҝеҹә намаза гылдығы вахт һәбс едәрәк Теһранын Гәср адлы зинданына көчүрдүләр .
Хордадын 15-дә (5 ијун) ингилабын рәһбәринин һәбс хәбәри Теһран, Мәшһәд, Шираз вә башга шәһәрләрә јајылды.
Шаһын һәмишәки мүшавири ҝенерал Һүсејн Фәрдуст өз хатирәләриндә гијамын јатырылмасы үчүн шаһын Американын тәһлүкәсизлик вә сијаси әмәкдашларындан мәсләһәт алмасы, һабелә шаһын вә САВАК-ын орду командирләринин өзләрини итирмәсини ифша етди. Һабелә, ҝенарал изаһ едир ки, шаһ вә онун ҝенераллары неҹә дәлиҹәсинә гијамын јатырылмасы әмрини вермишдиләр.
İмам Хомејни 19 ҝүн һәбсдән сонра Ишрәтабад полигонуна көчүрүлдү. Һәрәкатын рәһбәринин һәбс олунмасы вә халгын гәтлиам едилмәси илә заһирдә гијам јатырылды. Имам Хомејни дә Иранын мәһкәмә системинин гејри-гануни вә сәлаһијјәтсиз олдуғуна тәкид едәрәк мүстәнтигләрин суалларыны ҹавабландырмагдан имтина етди.
1343-ҹү ил, 18 фәрвәрдиндә (м. 8/6/1963) Имам Хомејни ҝөзләнилмәдән азад едиләрәк Гума ҝөндәрилир. Бундан хәбәр тутан халг нечә ҝүн мүддәтиндә бајрам едилир, һәмчинин Фејзијјә мәдрәсәсиндә вә шәһәрин мүхтәлиф јерләриндә шәнлик мәҹлисләри гурулур.
15 хордад гијамынын биринҹи илдөнүмү Имам Хомејни вә диҝәр тәглид мәрҹәләринин ортаг бәјанаты, һабелә Гум Елми Һөвзәсинин ајрыҹа бәјанаты илә тәгдир олунду вә үмуми матәм ҝүнү кими елан олунду.
Имам, 1343-ҹү ил, 4 абанда (м. 26/10/1964) ингилабчы бәјанат верди. Бәјанатда дејилирди: “Бүтүн дүнја билсин ки, Иран вә бүтүн мүсәлман халгларынын дүчар олдуғу проблемләринин мәншәји јадлар, хүсусилә дә Америкадыр. Бүтүн мүсәлманлар үмуми олараг јадлара, хүсуси олараг да Америкаја нифрәт едир. Исраил вә онун тәрәфдарларыны һимајә едән Америкадыр. Америка Исраили ҝүҹләндирир ки, мүсәлман әрәбләри гачгын салсын”.
İмамын капитализм лајиһәсинин тәсдигләнмәсинә етиразы октјабр ајында диҝәр бир гијама зәмин јаратды.
1343-ҹү ил, 13 абанда (м. 4/11/1964) јенидән командослар Теһрандан Гума езам олунараг Имам Хомејнинин евини мүһасирәјә алдылар. Мараглыдыр ки, Имам һәбс едиләркән өтән илдәки кими олараг Шәбанијјә мүнаҹатыны охумаға мәшғул имиш. Имамы һәбс едилир вә тәһлүкәсизлик гүввәләри тәрәфиндән бирбаша Теһранын Меһрабад һава лиманына апарылыр вә тәһлүкәсизлик әмәкдашларынын вә һәрбчиләрин нәзарәти илә габагҹадан һазырланмыш һәрби тәјјарә илә Анкараја ҝөндәрдиләр.
Һәмин ҝүн ахшамүстү САВАК Имамын “өлкәнин тәһлүкәсизлији әлејһинә һәрәкәти” иттиһамы илә сүрҝүн едилмәси хәбәрини мәтбуат васитәсилә јајымлајыр.
Репрессијалара бахмајараг етиразлар далғаланмаға башлады. Теһран базарында аксија нүмајишләри кечирилди. Дини мәдрәсәләр тәтил олду вә бејнәлхалг тәшкилатлара мүраҹиәт мәктублары ҝөндәрилди.
İмамын Анкарада галмасы 11 ај чәкди вә бу мүддәтдә шаһ режими ҝөрүнмәмиш шәкилдә халгы репрессија етди, АБШ-ын истәдији ислаһатлары сүрәтлә һәјата кечирди.
Имам Хомејни Түркијәдә мәҹбури сүрҝүнлүјүнү гәнимәт биләрәк бөјүк “Тәһрир Әл-Вәсилә” китабыны јазмаға башлады.

Имам Хомејнинин Түркијәдән Ирага сүрҝүн едилмәси

1343-ҹү ил, 13 меһрдә (м. 5/10/1964) Имам Хомејни, оғлу Ајәтуллаһ Мустафа илә бирликдә Ирага сүрҝүн едилдиләр. Имам Ирага ҝәлдикдән сонра әввәл Казимејн, Самирә, Кәрбәла шәһәрләриндә мүгәддәс зијарәтҝаһлары зијарәт етдикдән сонра Нәҹәфә ҝәлди. Имам 13 ил мүддәтиндә Нәҹәф шәһәриндә јашады. Имамын Нәҹәфдә мәруз галдығы тәзјигләр заһирдә аз олса да, сахта руһаниләр тәрәфиндән мәруз галдығы тәзјигләр вә мәһдудијјәтләр о дәрәҹәдә ону инҹитмишди ки, һәмишә бу 13 илин аҹы илләр олдуғундан сөз ачмышды. Амма бу мүсибәт вә чәтинликләрин һеч бириси ону аддымладығы јолдан чәкиндирә билмәди.
İмам бүтүн мүхалифәтләрә рәғмән Нәҹәфин Шејх Әнсари мәсҹидиндә дини елмләри тәдрис етмәјә башлады вә бу да Парисә мүһаҹирәт едәнә гәдәр давам етдирилди. Онун дәрсләри ән етибарлы вә кејфијјәтли, тәләбәләрин чох иштирак етдији дәрсләрдән сајылырды.
Имам Хомејни Нәҹәфә дахил олан замандан мәктуб вә мүхтәлиф васитәләрлә Ирандакы мүбаризләр илә әлагәсини горујуб сахлајырды вә онлары һәр бир мүнасибәтдә 15 Хордад гијамынын һәдәфләрини горујуб сахламаға вә изләмәјә чағырырды.
İмам Хомејни бүтүн сүрҝүн едилдији илләрдә, бүтүн чәтинликләр вә мәһдудијјәтләрә бахмајараг мүбаризәдән әл чәкмәди, өзүнүн чыхышлары вә үмидвериҹи мүраҹиәтләри илә хаглгын үрәјиндә зәфәр чалмаг үмидини дири сахлады.
Имам 1347-ҹи ил меһр ајынын 19-да (м. 11/10/1968) Фәләстинин Әл-Фәтһ тәшкилатынын нүмајәндәси илә сөһбәтиндә өзүнүн Ислам дүнјасы вә Фәләстин халгынын мүбаризәси илә бағлы бахышларыны ачыглады. Һәмин сөһбәтдә шәри зәкатын бир һиссәсинин фәләстинли мүҹаһидләрә сәрф олунмасына аид фәтва верди.
1348-ҹи илин әввәлләриндә (м. 1969) Иран вә Ираг арасында ики өлкәнин су сәрһәдләри барәдә ихтилафлары ҝүҹләнди. Ираг режими бу өлкәдә јашајан бир чох Иран вәтәндашларыны ән ағыр вәзијјәтдә өлкәдән говду.
БӘӘС режими Имам Хомејнинин Иран режими илә дүшмәнчилијиндән суистифадә етмәјә чох ҹан атды.
İмамын 4 ил тәдриси, мәсәләләри ишыгландырмасы Нәҹәф Елми Һөвзәсиндә аб-һаваны бир гәдәр дәјишдирә билмишди. Артыг Ирандан әлавә Ираг, Ливан вә диҝәр мүсәлман өлкәләрдә дә Имам Хомејнинин мүхатәбләри чохламыш вә онун һәрәкатыны өзләринә нүмунә ҝөтүрәнләрин сајы артмышды.

Имам Хомејни вә мүбаризәнин давам етдирилмәси
(1350-1356)

1350-ҹи (м. 1971) илин икинҹи јарысында Ирагын БӘӘС режими илә Иран шаһы арасында ихтилафлар шиддәтләнди вә бу, Ирагда јашајан бир чох иранлынын дидәрҝин дүшмәсинә сәбәб олду.
İмам Хомејни Ираг президентинә телеграм ҝөндәрәрәк бу һәрәкәти кәскин писләди. Јаранмыш шәраитә етираз әламәти олараг Имам, Ирагдан чыхмаг гәрарына ҝәлди. Амма Бағдад дөвләти онун һиҹрәт етмәсинин нәтиҹәләриндән горхуб буна мане олду.
1354-ҹү ил 15 хордад (м. 5/6/1975) гијамынын илдөнүмү ҝүнү бир даһа Гумун Фејзијјә мәдрәсәсиндә ингилабчы тәләбәләр аксија кечирдиләр. Аксија, Хомејнијә алгыш вә пәһләви сүлаләсинә өлүм шүарлары ики ҝүн давам етди. Бу заман дағылмыш партизан тәшкилатларын үзвләри, дини шәхсијјәтләр вә сијаси мүбаризләр шаһ режиминин зинданларында иди.
Şаһ, анти-дин сијасәтләринин давамында һәјасызҹасына өлкәнин Ислам пејғәмбәринин (с) һиҹрәтинә әсасланмыш рәсми тәгвимини Әһәмәниләрин шаһлығынын јаранмасына әсасланан, тәгвимә чевирди.
Имам Хомејни бу мәсәләјә кәскин реаксија верәрәк әсассыз шаһлыг тәгвиминдән истифадә едилмәсини һарам едән фәтва верди. Иран халгы Рәстахиз партијасынын бурахылмасы кими бу фәтваны да алгышлады вә 1357-ҹи (м. 1978) илдә режим рүсвајҹасына һәр ики мәсәләдә ҝери чәкиләрәк шаһлыг тәгвимини ләғв етди.

Ислам Ингилабынын 1356-ҹы илдә пик һәддә чатмасы вә халгын гијам етмәси

Иран вә дүнја олајларыны диггәтлә изләјән Имам Хомејни јаранмыш фүрсәтдән јетәринҹә фајдаланмаға чалышды. Имам 1356-ҹы ил мордад ајында (м. 1977-ҹи илин август ајы) мүраҹиәт јајараг елан етди: “Инди дахили вә хариҹи вәзијјәти вә режимин ҹинајәтләринин хариҹи мәтбуат вә тәшкилатларда әкс олундуғуну нәзәрә алараг елми вә мәдәни ҹәмијјәтләр, һабелә вәтәнпәрвәр шәхсијјәтләр, бүтүн тәләбәләр вә ислами ҹәмијјәтләр вахт итирмәдән ајаға галхсынлар.
1356-ҹы ил 1 абанда (м. 23/10/1977) Ајәтуллаһ Мустафа Хомејнинин шәһид едилмәси илә Иранда әзәмәтли матәм мәрасимләри кечирилди. Бу һадисә елми һөвзәләрин вә дини гурумларын бир даһа ајаға галхмаларына зәмин јаранды.
Имам Хомејни о заман бу һадисәни Аллаһын ҝизли лүтфү адландырды. Шаһ режими “Иттилаат” гәзетиндә дәрҹ етдији бир мәгаләдә Имамы тәһгир етди. Режим бунунла Имам вә ингилабчылардан интигам алдығыны дүшүнүрдү. Гејд олунан мәгалә 1356-ҹи ил 19 деј (м. 9/1/1978) гијамына сәбәб олду. Бу гијамда Гумун ингилабчы тәләбәләриндән бир дәстәси гана бојанды. Шаһ күтләви гырғынлара әл атмасына бахмајараг аловланмыш шөләләри сөндүрә билмәди.

Имам Хомејнинин Ирагдан Парисә һиҹрәт етмәси

Иран вә Ирагын хариҹи ишләр назирләринин Нју-Јорк ҝөрүшүндә Имам Хомејнинин Ирагдан чыхарылмасы гәрара алынды. 1357-ҹи ил, 2 меһрдә (м. 24/9/1978) Имам Хомејнинин Нәҹәфдәки еви БӘӘС режими гүввәләри тәрәфиндән мүһасирәјә алынды. Бу хәбәрин јајылмасы Иран, Ираг вә башга өлкәләрин мүсәлманларыны гәзәбләндирди.
Меһрин 12-дә (м. 4 октјабр) Имам Хомејни Нәҹәфдән Күвејтә тәрәф јолланды. Күвејт дөвләти Иран режиминин ҝөстәриши илә Имамын бу өлкәјә дахил олмасына иҹазә вермәди.
Имамын Ливан вә ја Суријаја һиҹрәт едәҹәји дүшүнүлүрдү. Анҹаг Имам, оғлу һөҹҹәтүл-ислам Сејид Әһмәдлә мәсләһәтләшдикдән сонра меһрин 14-дә (м. 6 октјабр) Парисә һиҹрәт етди. Һәзрәт Парисин әтрафында јерләшән Нофл-Лошато кәндиндә иранлыларын биринин евинә ҝетди.
Елизеј сарајынын мәмурлары Имамын бүтүн сијаси фәалијјәтләрдән чәкинмәсини тәләб едән Франса президентинин хәбәрдарлығыны она чатдырдылар. Имам да кәскин реаксија верәрәк бу ҹүр мәһдудијјәтләрин демократија иддиасы илә зидд олдуғуну хатырладараг вурғулады ки, бу аеропортдан диҝәр аеропорта, бу өлкәдән башга өлкәјә көчмәјә мәҹбур олса да, өз мәгсәдләриндән әл чәкмәјәҹәк.
Имам Хомејни 57-ҹи илин деј ајында (м. 1979-ҹ илин јанвар ајы) Ингилаб Шурасыны тәшкил етди. Шаһ да Сәлтәнәт Шурасыны тәшкил етди вә Бәхтијар кабинетинә етимад сәси алмагла деј ајынын 26-да (м. 16 јанвар) өлкәдән гачды.
Бу хәбәрин Теһранда, сонра исә бүтүн Иранда јајылмасы илә халг күчәләрә ахышыб шәнлик етдиләр.

14 ил сүрҝүндән сонра Имам Хомејнинин Ирана гајыдышы

1357-нин бәһмән ајынын әввәлләриндә (м. 1979-ҹу илин јанвар) Имамын өлкәјә гајыдышы хәбәрини ешидән һәр бир кәсин севинҹдән ҝөзләри јашла долурду. Халг 14 ил интизар чәкмишди. Анҹаг ејни заманда халг вә Имамын достлары онун ҹанына ҝөрә нараһат идиләр. Чүнки өлкәдә һәлә дә шаһын әлалтысы олан дөвләт вә һәрби һөкумәт һөкм сүрүрдү. Имам Хомејни һәзрәтләри исә бу һәлледиҹи вә горхулу ҝүнләрдә өз халгынын кәнарында олмаг истәдијини сөјләмишди. Бәхтијар һөкумәти ҝенерал Һајзерин көмәклији илә өлкәнин һава лиманларыны хариҹи учушларын үзүнә бағлады.
Бәхтијар һөкумәти бир нечә ҝүндән артыг мүгавимәт ҝөстәрә билмәди вә халгын истәјини гәбул етмәјә мәҹбур олду. Нәһајәт, Имам Хомејни 14 ил вәтән һәсрәти илә јашадыгдан сонра 1357-ҹи ил 12 бәһмәндә (м. 3/2/1979) ҝеҹә вахты өлкәјә дахил олду. Иран халгынын ону мисли ҝөрүнмәмиш гаршыламасы елә јүксәк вә инкаролунмаз иди ки, гәрб аҝентликләри дә буну етираф етмәјә мәҹбур олду вә Имамы гаршылајанларын 4-6 милјон нәфәр арасында олдуғуну гејд етдиләр.

Имам Хомејнинин вәфаты, јарын вүсалы, достларын ајрылығы

Имам Хомејни һәдәфләр, амаллар вә чатдырылмасы лазым олан һәр бир шеји јеринә јетирмиш, әмәлдә дә бүтүн варлығыны онларын һәјата кечмәси үчүн сәрф етмишди. Инди 1368-ҹи илдә (м. 1989) өз өмрүнү сәрф етдији, ондан башга һеч кимин гаршысында әјилмәдији вә ондан башга һеч кимин үчүн ҝөз јашы ахытмадығы әзизини ҝөрмәк истәјирди. Артыг онун ирфани шерләринин һамысы ајрылыг вә мәһбубун вүсалын јетишмәси барәсиндә иди. Инди исә онун үчүн бу шөһрәтли вә ардыҹыллары үчүн дөзүлмәз ан јетиширди. О өзү вәсијјәтнамәсиндә јазмышдыр: “Сакит үрәк, архајын гәлб, шад әһвал-руһијјә вә Аллаһын фәзлинә үмидвар бир фитрәтлә баҹы-гардашларымдан ајрылыр вә әбәди јерә доғру сәфәр едирәм. Сизин хејирли дуаларыныза еһтијаҹым вардыр. Рәһман вә Рәһим Аллаһдан истәјирәм ки, нөгсан, тәгсир вә гүсурларымы бағышласын. Халгдан да ҝөзләнтим будур ки, нөгсанларыма ҝөрә үзрүмү гәбул етсин, гүдрәт вә гәти ирадә илә ирәлиләсин”.
Çох мараглыдыр ки, Имам Хомејни вәфатындан бир нечә ил өнҹә гәзәлләринин бириндә сөјләмишдир:
“Фәрәҹин интизарыны хордадын ортасындан чәкирәм
İлләр өтүр, һадисәләр јетишир”
1368-ҹи ил, 13 хордад, шәнбә ҝүнү саат 22:20 дәгигә вүсал аны иди. Аллаһын нуру вә мәнәвијјатла милјонларла гәлбләри дирилдән бир үрәк дајанды. Имамын достлары тәрәфиндән хәстәханада јерләшдирилән ҝизли камера васитәсилә онун хәстәлик ҝүнләри, ҹәрраһијјә әмәлијјаты вә Һагга јетишдији анлар чәкилмишдир. Бу ҝүнләрдә Имамын мәнәвијјата говушмасы телевизијада ҝөстәрилдији заман үрәкләрдә елә бир фыртына јаратды ки, ону јалныз орада олмагдан башга һеч ҹүр тәсәввүр етмәк мүмкүн дејил. Додаглар Аллаһын зикрини демәкдә идиләр.
Һәјатынын сонунҹу ҝеҹәси 87 јашында икән бир нечә ағыр ҹәрраһијјә әмәлијјаты кечирмәсинә бахмајараг вә голларына бир нечә систем гошулдуғу һалда ҝеҹә нафилә намазыны гылыр вә Гуран тилавәт едирди. Сон саатларда мәләкути бир сакитлији варды вә ардыҹыл сурәтдә Аллаһын бирлијинә вә Пејғәмбәри-әкрәмин (с) пејғәмбәрлијинә шәһадәти зүмзүмә едирди. Белә бир һалда онун руһу јүксәкликләрә галхды. Имамын вәфаты хәбәри јајылды. Елә бил бөјүк бир зәлзәлә баш вермишди. Ганлар ҹошду, Иран вә Имам Хомејни һәзрәтләринин ады вә исмарыҹы илә таныш олан дүнјадакы бүтүн инсанлары бирҝә ағлајараг баш вә синәләринә вурдулар. Һеч бир гәләм бу аҹы һадисәни ачыгламаға вә һәмин ҝүндә халгын идарәолунмаз емосија далғасыны вәсф етмәјә гадир дејил.
Иран халгы вә ингилабчы мүсәлманлар белә бир шәкилдә ҝөз јашы төкмәкдә вә тарихдә бәнзәри олмајан белә јүксәк шәкилдә сәһнәләр јаратмагда һаглы идиләр. Онлар елә бир шәхсијјәти итирмишдиләр ки, тапдаг алтында галмыш иззәтләрини гајтармыш, зүлмкар шаһлар, америкалы вә гәрбли гарәтчиләрин әлләрини онларын дијарындан кәсмиш, исламы дирилтмиш, мүсәлманлара иззәт вермиш, Ислам республикасы јаратмыш, дүнја шејтанлары вә ҹәһәннәмликләри гаршысында дајанмыш, 10 ил дахили вә хариҹи јүзләрлә тәфригәчилик, чеврилиш планы вә фитнә мүгабилиндә мүгавимәт ҝөстәрмиш вә 8 ил мүгәддәс мүдафиәјә рәһбәрлик етмишди. Һалбуки, гаршы ҹәбһәдә дүшмән дајанараг шәрг вә гәрбин бөјүк һимајәси илә һүҹум едирди.
Халг севимли рәһбәри, дин мәрҹәси вә Исламын доғру ҹарчысыны итирмишди. Бу мәсәләләри анлаја вә һәзм едә билмәјәнләр халгын Имамын ҹәназәсинин дәфн олунмасы лентләрини мүшаһидә едәрләрсә вә бу дөзүлмәз һадисәдә онларла шәхсин сыхынты олдуғуна ҝөрә үрәкләринин дајандығыны, тәсирин шиддәтиндән инсанларын бир-биринин ардынҹа һушуну итирәрәк халгын әлләри үзәриндә хәстәханалара чатдырылдыгларыны филм вә фотолардан ҝөрәрләрсә дә јенә бу һәгигәтләрин изаһыны ачыглаја билмәзләр.
Амма ешглә таныш оланлар вә ону тәҹрүбә едәнләр үчүн бурада һеч бир һејрәтләндириҹи һадисә јохдур. Доғрудан да Иран халгы Имам Хомејни һәзрәтләрини севирдиләр. Онун вәфатынын илдөнүмү үчүн неҹә дә ҝөзәл шүарлар вә дејимләр сечмишләр: “Хомејнијә севҝи бәсләмәк бүтүн јахшылыглара севҝи бәсләмәкдир”.
1368-ҹи ил, 14 хордадда Рәһбәрлијин Експертләр Мәҹлиси тәшкил олунду вә Имам Хомејнинин 2 саат јарым сүрән вәсијјәтнамәсинин Ајәтуллаһ Хаменеи тәрәфиндән охунмасындан сонра Имам Хомејнинин вә Ислам Ингилаб Рәһбәринин ҹанишининин сечилмәси мәсәләси мүзакирә олунду. Бир нечә саатдан сонра Имам Хомејнинин шаҝирдләриндән олан, Ислам Ингилабынын парлаг сималарындан вә 15 хордад гијамынын көмәкчиләриндән, ингилабын енишли-јохушлу јолунда даим Имамла бирҝә олан, о заманкы президент һәзрәт Ајәтуллаһ Хаменеи јекдил сәслә бу чәтин рәһбәрлик үчүн сечилди.
Нечә илләр иди ки, гәрб вә онларын өлкә дахилиндәки муздурлары Имамы мәғлуб етмәкдә мәјус олмушдулар вә Имамын өлүмүнүн вәдәсини верирдиләр. Анҹаг Иран халгынын ајыглығы, Експертләр Мәҹлисинин лајигли вә сүрәтли сечими, Имамын ардыҹыллары вә өвладларынын дәстәји ингилаб әлејһинә олан бүтүн үмидләри пуча чыхарды. Бунунла да Имамын вәфаты јолун сону јох, әксинә Имам Хомејни (рә) әсринин ҝениш башланғыҹы иди. Дүшүнҹә, јахшылыг, мәнәвијјат вә һәгигәт өләрми? 1368-ҹи ил, 15 хордадда (м. 5/6/1989) ҝеҹә-ҝүндүз Теһран вә Иранын диҝәр шәһәр вә кәндләриндән матәмә гәрг олмуш сахлајан милјонларла инсан өз гијамы илә гара зүлм әсриндә әјилмиш дәјәрләрин гамәтләрини галдыран, дүнјада Аллаһсевәрлик вә инсани фитрәтә гајыдыш дүшүнҹәсини јарадан шәхсијјәтин пак бәдәни илә сонунҹу дәфә олараг видалашмаг үчүн Теһранын бөјүк мүсәлласына ахышыб ҝәлирди.
Бурада формал характер дашыјан руһсуз рәсми мәрасимә аид һеч бир шеј јох иди. Һәр бир шеј көнүллү, инсансевәрликлә вә севҝи илә иди. Имамын пак вә јашыла бүрүнмүш бәдәни милјонларла матәм иштиракчысынын әли үзәриндә бир гаш кими парылдајырды. Һәр бири өз дилиндә Имамы зүмзүмә едирди вә ҝөз јашы ахыдырды. Проспектләр вә мүсәллаја бирләшән бүтүн јоллар гараја бүрүнмүшдү вә башдан-баша ҹәмијјәтлә долу иди.
Матәм бајраглары шәһәрин гапы вә диварларына асылмыш, бүтүн мәсҹидләр, идарәләр вә мәнзилләрдән Гуран сәси ҝәлирди. Ҝеҹә јетишдијиндә Имамын јандырдығы мәшәлин хатирәсинә минләрлә шам мүсәллада вә онун әтрафындакы тәпәләрдә јандырылды. Гәмли аиләләр шамларын әтрафында әјләшмиш вә ҝөзләрини нурлу јүксәкликләрә дикмишдиләр.
Јетимлик һисс едән, баш вә синәләринә вуран бәсиҹләрин “Ја Һүсејн” фәрјады Ашура аб-һавасы јаратмышды. Артыг Имам Хомејни һәзрәтләринин үрәјәјатан сәсини бир даһа Ҹәмаран һүсејнијјәсиндә ешитмәјәҹәкләри фикри онлары тагәтдән салмышды.
Халг ҝеҹәни Имамын пак ҹәназәсинин јанында кечирди. 16 хордадын (м. 6 ијун) илк сәһәр саатларында ҝөзләри јашла долу милјонларла инсан Ајәтуллаһ әл-үзма Ҝүлпајганинин имамлығы илә Имамын ҹәназә намазыны гылдылар.
1357-ҹи ил, 12 бәһмәндә (м. 1/2/1979) Имам Хомејнинин өлкәјә дөнүшү ҝүнү халгын күтләви гәһрәманҹасына иштиракы вә бу гәһрәманлығын Имамын дәфн мәрасиминдә тәкрары тарихин һејрәтләндириҹи һадисәләриндәндир. Дүнјанын рәсми аҝентликләри 1357-ҹи илдә Имамы гаршылајан ҹәмијјәтин 6 милјона чатдығыны вә дәфн мәрасиминдә бу рәгәмин 9 милјон нәфәр олдуғуну тәхмин етдиләр. Һалбуки, ингилабын дүшмәнләринин һесабламаларына ҝөрә Имам Хомејнинин 11 иллик һөкумәти дөврүндә гәрб вә шәрг өлкәләринин бирләшәрәк ингилабла дүшмәнчилик етмәси, 8 иллик мүһарибәни Ирана зорла гәбул етдирмәләри, Ирана гаршы јүзләрлә ајры-ајры тәфригәләр, Иран халгынын сајсыз чәтинликләрә вә проблемләрә дөзмәси, сајсыз әзизләринин итирмәләринә диггәт етмәклә, халг јаваш-јаваш Имамдан сојумалы иди. Анҹаг һеч вахт белә олмады. Имам Хомејнинин илаһи мәктәбиндә јетишмиш нәсил Имамын бу сөзләринә там инамлары вар иди: “Дүнјада зәһмәтләр, әзијјәтләр вә фәдакарлыгларын һәҹми онун дәјәрли вә мәгсәдли уҹа амалы мигдарындадыр”.
Әзадарларын ҝүҹлү һәссаслығына ҝөрә дәфн мәрасимин давам етдирмәк мүмкүн олмады. Радиодан дәфәләрлә мәрасим тәхирә салындығы, онун сонракы заманы билдириләҹәји вә халг өз евләринә дөнмәләри хаһиш олунду. Мәсул шәхсләр шүбһә етмирдиләр ки, һәр нә гәдәр заман кечәрсә, узаг шәһәрләрдән Имама севҝи бәсләјәнләр Теһрана ахышаҹаг вә дәфн мәрасиминдә иштирак едән ҹәмијјәтин сајы даһа да артаҹагдыр. Она ҝөрә дә һәмин ҝүн ҝүнортадан сонра дәфн мәрасими елә о тәрздә вә о чәтинликлә һәјата кечирмәјә мәҹбур олдулар. Бу мәрасимин бәзи һиссәләри мүхбирләр васитәси илә дүнјаја јајылды. Беләликлә Имам Хомејни һәзрәтләринин јени ојаныш јарадан һәјаты кими вәфаты да әбәдилијә чеврилди. Чүнки о һәгигәт иди, һәгигәт исә һәмишә јашајыр вә фәна олан дејилдир.

12345