Шрифт өлчүсү:

20 Мај 2024

İмам Ризанын (ә) һәјатына гыса бахыш


Ады: Әли (ә)

Мәшһур ләгәби: Риза

Күнјәси: Әбулһәсән

Атасы: Муса (ә)

Анасы: Нәҹмә

Доғум тарихи: 148-ҹи һиҹри гәмәри или, 11 зилгәдә

Доғулдуғу јер: Мәдинә

Имамәт мүддәти: 20 ил

Өмрү: 55 ил

Шәһадәт тарихи: 203-ҹү һиҹри гәмәри или, сәфәр ајынын ахыры

Гатили: Мәмун һәзрәти зәһәрләмишдир

Дәфн олдуғу јер: Мәшһәд шәһәри


Имам Ризанын (ә) ата вә анасы

Имам Ризанын (ә) атасы имам Муса ибн Ҹәфәр (ә), анасы исә Нәҹмәдир.

Нәҹмә имам Казимлә (ә) аилә гурмаздан әввәл Һәмидәдән Ислам әхлагы вә гајда-ганунларыны өјрәнмишди. О, дин, истедад вә ағыл ҹәһәтиндән гадынларын ән јахшысы иди. Һәмидә дејир: "Нәҹмә бизим евә ҝәләндә Пејғәмбәри (с) јухуда ҝөрдүм. Һәзрәт мәнә бујурду: "Еј Һәмидә! Нәҹмәни оғлун Мусаја (ә) бағышла (онунла евләндир). Шүбһәсиз, тезликлә Јер үзүнүн ән јахшы инсаны ондан дүнјаја ҝәләҹәк".

Мән бу ҝөстәришә әмәл едиб Нәҹмәни оғлум Казимлә (ә) евләндирдим. Имам Риза (ә) да ондан дүнјаја ҝәлди".

Нәҹмә Аллаһын зикринә, мүнаҹата вә ибадәтә о гәдәр вахт ајырырды ки, имам Ризаја (ә) сүд вердији мүддәтдә гоһумларына дејир: "Дајә тутмагла мәнә көмәк един".

Ондан сорушдулар ки, сәнин сүдүнмү азалыб?

О ҹавабында дејир: "Анд олсун Аллаһа, сүдүм азалмајыб. Анҹаг мән бу ушаға һимајәчилик едәндән јеринә јетирмәк истәдијим намаз вә тәсбиһләрим азалыб. Даһа артыг ибадәт вә мүнаҹатлар јеринә јетирмәк үчүн көмәк истәјирәм".


Имамын Риза адланмасынын сәбәби

Имам Әли ибн Мусанын (ә) мәшһур ләгәби Ризадыр (ә). Рәвајәтдән белә бәлли олур ки, о һәзрәтин Риза адланмасынын бир нечә сәбәби вардыр:

1. О һәзрәт Аллаһын асиманда разы олдуғу, Пејғәмбәрин (с) вә мәсум имамларын (ә) Јер үзүндә разы олдуғу вә бәјәндији бир шәхсдир.

2. Шиә вә әһли-сүннә, һәтта, мүхалифләр дә ондан разы олмушлар.

3. О һәзрәт Аллаһын разылығына разы иди. Сәбр мәгамындан да үстүн олан бу ҝөзәл вә дәјәрли мәгам имам Ризада (ә) даһа ачыг-ајдын ҝөрүнүрдү. Рәвајәт олунуб ки, о һәзрәтин үзүјүнүн гашында бу ҹүмлә һәкк олмушду: "Машаәллаһу ла гүввәтә илла биллаһ" (Һәр нә Аллаһ истәсә; Аллаһдан башга һеч бир гүввә вә гүдрәт јохдур).

Гејд етмәк лазымдыр ки, бүтүн мәсумлар Аллаһын разылығына разы олмушлар, Аллаһ да онлардан разы олмушдур. Анҹаг имам Ризанын (ә) јашадығы дөврдә белә бир әхлага малик олмаг Ислам үчүн чох зәрури вә дәјәрли иди. Она ҝөрә дә бу мәсәлә һәзрәтдә даһа чох бүруз етди, дөврүнүн мүрәккәб чәтинликләрини сәбр, тәдбир вә хүсуси дөзүмлүлүклә һәлл етди.


Мәмунун имам Ризаны (ә) Туса дәвәт етмәси

Мәмун әввәлҹә имам Ризаны (ә), Әли (ә) нәслинин адлы-санлы шәхсләри илә бирликдә хилафәт мәркәзинә һөрмәтлә дәвәт етди.

Имам Риза (ә) Мәмунун дәвәтини гәбул етмәди. Лакин Мәмун вә Имам Риза (ә) арасында чохлу мәктублашмалар баш тутдугдан вә Мәмунун тәһдидиндән сонра нәһајәт, о, һәзрәт Әлинин (ә) нәслиндән олан бир дәстә танынмыш шәхсләрлә бирликдә Мәрв истигамәтиндә һәрәкәт етди.

Мәмун, Имам Ризанын (ә) карваныны ҝәтирмәк вәзифәсинә тәјин олунмуш мәмура тапшырмышды ки, карвандакылара, хүсусән дә, Имам Ризаја (ә) һөрмәт етсин. Анҹаг имам Риза (ә) ҹамааты хәбәрдар етсин дејә, гәсдән бу сәфәрдән наразы галдығыны билдирирди.

О һәзрәт Мәдинәдән чыхмаға һазырлашанда, гоһум-әгрәбасыны топлајыб, онлардан онун һалына ағламасыны истәмиш вә бујурмушдур: "Мән бир даһа өз аиләмә тәрәф гајытмајаҹағам".

Сонра Пејғәмбәрлә (с) видалашмаг мәгсәдилә о һәзрәтин мәсҹидинә дахил олду. Имам нечә дәфә видалашса да, јенә Пејғәмбәрин (с) гәбринә тәрәф гајыдыб уҹа сәслә ағлады. Систани јазыр: "Бу заман о һәзрәтин (имам Ризанын) јанына ҝәлиб салам верәрәк онун үчүн уғурлу сәфәр диләдим. Имам бујурду: "Мәнә јахшы-јахшы бах, ҹәддимин јанындан узаглашыб гүрбәтдә өләҹәјәм вә Һарунун јанында дәфн олунаҹағам".



Имам Ризанын (ә) Нушапурда гоҹа гадынын евиндә гонаг галмасы

Мәмунун ҝөстәришинә ујғун олараг имамын карваны Ирана тәрәф јола дүшдү. Карван Нишапура чатдыгда ҹамаат күчәләрә ахышды, һәзрәтин дәвәсинин әтрафына топлашдылар. Һамы имамы ҝөрдүјүнә ҝөрә севинирди. Чохлары севинҹиндән ағлајырды. Һәр кәс имамла сөһбәт етмәк, өз суалына ҹаваб алмаг истәјирди. Шәһәрин бөјүкләриндән бир нечә нәфәр ирәли ҝәлиб дедиләр: "Еј Пејғәмбәрин өвлады! Бизим шәһәримизә хош ҝәлмисән. Биз һамымыз сәни гаршыламаға һазырыг. Бизим евимизә ҝәл, гонағымыз ол".

Имам Риза (ә) ҹамаата бахды. Диварын гырағында гоҹа бир гадын дајанмышды. О, имамы ҝөрә билдијинә ҝөрә ағлајырды. Һәзрәт она тәрәф ҝетди вә бујурду: "Мән бу гоҹа гадынын евинә ҝедирәм".

Гоҹа гадынын севинҹдән ҝөзләри парлады. Чадрасынын уҹу илә јашла долмуш ҝөзләрини силди. О, ҝөзләмәдији бир хәбәрдән өзүнү итирмиш, дили сөз тутмурду. "Гәдәмләрин ҝөзүм үстә олсун, еј Фатимәнин оғлу, бујур"-деди. Онлар јола дүшдүләр вә гарынын евинә чатдылар. Имам дәвәсиндән енди вә гарынын евинә дахил олду. Һәзрәт Нишапурда олдуғу мүддәтдә онун евиндә галды. Ҹамаат дәстә-дәстә гарынын евинә ҝәлир вә имамла ҝөрүшүрдүләр.

Имам артыг јолуна давам етмәк истәјирди. Гары һәјәтдә отурмушду. Һәзрәт ҹибиндән бир бадам дәнәсы чыхардыб, һәјәтин бағчасында әкди вә гарыја бујурду: "Бу бадам дәнәси шитил олаҹаг вә бөјүк бир ағаҹа чевриләҹәк. Бу да мәним сәнин евиндә јадиҝарым".

Һәзрәт буну дејиб, евдән чыхды.

Сонралар имамын бујурдуғу кими бадам дәнәси шитил олду вә јаваш-јаваш бөјүјүб, ағаҹ олду. Гары һәр вахт имам үчүн дарыхсајды, ағаҹын будағындан јапышар вә салават ҝөндәрәрди.


Имамын пајтахта чатмасы

Имам Ризанын (ә) карваны шәввал ајынын онунда Мәрв шәһәринә чатды. Шәһәрдән нечә фәрсәх кәнарда Мәмун, Фәзл ибн Сәһл вә Бәни Аббасдан олан диҝәр әмирләр вә бөјүкләр имамы гаршыламаға чыхараг бөјүк һөрмәтлә карваны шәһәрә дахил едирләр.

Мәмунун ҝөстәришинә әсасән, раһатлыг үчүн лазым олан һәр ҹүр шәраит имамын ихтијарына гојулмушду. Бунлар һамысы Мәмунун мәкирли планы иди.

Јол јорғунлуғунун чыхмасы мәгсәдилә бир нечә ҝүн давам едән истираһәтдән сонра имам Риза (ә) илә Мәмун арасында мүзакирәләр башлады вә Мәмун хилафәти гәбул етмәји имам Ризаја (ә) тәклиф етди. Мәмунун әсил мәгсәдиндән хәбәри олан имам бу тәклифдән ҹидди шәкилдә имтина етди. Фәзл ибн Сәһл һејрәтлә дејир: "Хәлифәлик мәгамыны о ҝүнкү кими һеч вахт дәјәрсиз вә ләјагәтсиз ҝөрмәдим. Мәмун һакимијјәти Әли ибн Муса әр-Ризаја (ә) верир, о исә һакимијјәти гәбул етмирди".

Имам Ризанын (ә) хилафәти гәбул етмәјәҹәјини бәлкә дә, габагҹадан тәхмин етмиш Мәмун деди: "Инди ки беләдир, онда вәлиәһдлији гәбул ет!"

Имам Риза (ә) бујурду: "Мәни бу ишдә дә үзүрлү һесаб ет".

Анҹаг Мәмун бу дәфә имамын үзрүнү гәбул етмәјиб, сәрт вә гәзәбли һалда деди: "Өмәр ибн Хәттаб вәфат едәркән алты нәфәрдән ибарәт шура тәјин етди. Өмәр һәм дә вәсијјәт етмишди ки, ким мүхалифәтчилик едәрсә, бојну вурулсун. Инди сән дә мәним тәклифими гәбул етмәлисән! Чүнки мән бундан башга чарә ҝөрмүрәм".

Мәмун әслиндә бу сөзләрлә имамы һәдәләјирди. Сонра даһа ачыг шәкилдә имамы тәһдид едиб деди: "Сән һәмишә мәним фикримин әксинә һәрәкәт едир вә өзүнү мәним гүдрәтимдән аманда ҝөрүрсән. Анд олсун Аллаһа ки, әҝәр вәлиәһдликдән имтина етсән, сәни зорла ону гәбул етмәјә мәҹбур едәҹәјәм. Әҝәр онда да гәбул етмәсән, сәни өлдүрәҹәјәм".

Имам Риза (ә) мәҹбур олуб мәсләһәт үзүндән Мәмунун тәклифини гәбул едәрәк бујурду: "Мән вәлиәһдлији бу шәртлә гәбул едәрәм ки, өлкә ишләриндә бир дәфә дә олсун, һөкм вермәјим вә һакимијјәт органларында да һаким тәјин едиб чыхартмаг, һөкм вә фәтва вермәк кими ишләрә гарышмајым".


Имам Ризанын (ә) гәтијјәтли ҹаваблары

Мәмунун ҝөстәриши илә бөјүк христиан, јәһуди, сабеи вә диҝәр дин вә мәзһәбләрин, һабелә әгаид мәктәбләринин башчылары, философ вә алимләрдән ибарәт бир мәҹлис тәшкил едилди. Имам Риза (ә) да бу мәҹлисә дәвәт олунду. Һәзрәт Мәмунун ҹавабында бујурду: "Сәнин мәкирли нијјәтиндән хәбәрим вардыр. Сабаһ иншаллаһ, мәҹлисдә иштирак едәҹәјәм". Һәзрәт мәҹлисдә иштирак етди вә дин алимләринин мүхтәлиф суалларына ҹаваб верди. Мүсәлманларын арасында дүнјанын бүтүн елмләри вә тәфәккүрләрини дәгигилији илә билән бир алимин олмасы онлары һејрәтә салмышды.

Имам Риза (ә) католикос Ҹасәлигин суалынын гаршысында һәзрәт Мәһәммәдин (с) сонунҹу пејғәмбәр олмасыны Инҹил китабы вә һәзрәт Исанын (ә) сөзләри васитәсилә сүбута јетирди. Ҹасәлиг имамын һикмәтли сөзләрини динләдикдән сонра деди: Һәгигәтән сән дејәндир. Анд олсун Аллаһа ки, мүсәлманлар арасында сәнин кими бир шәхсин олмасына һеч инанмаздым!


Јағыш намазы

Имам Ризанын (ә) вәлиәһд олмасындан бир мүддәт сонра јағыш јағмады. Мәмунун әтрафына топлашмыш хәбис вә дүнјапәрәст адамлардан бәзиләри шајиә јајырдылар ки, јағышын јағмамасы, Әли ибн Мусанын (ә) вәлиәһд олмасына ҝөрәдир. Бу сөзләр Мәмуна чатды. О, имам Ризадан (ә) хаһиш етди ки, јағышын јағмасы үчүн дуа етсин. Һәзрәт базар ертәси ҝүнүнү истисга намазы үчүн тәјин едәрәк бујурду: "Дүнән ҝеҹә јухуда Пејғәмбәри (с) ҝөрдүм. О, Әмир әл-мөминин Әли (ә) илә мәним јаныма ҝәлди вә бујурду: Оғлум, базар ертәси ҝүнүнә гәдәр сәбр ет. Сонра һәмин ҝүн Аллаһ дәрҝаһындан јағыш истә. Аллаһ јағыш ҝөндәрәҹәк вә ҹамаат сәнин Аллаһ јанында олан әзәмәтини баша дүшәҹәк".

Тәјин едилмиш ҝүн јетишди. Имам Риза (ә) сәһраја ҝетди. Ҹамаат да евләриндән бајыра чыхдылар. Имам намаздан сонра минбәрә галхды вә Аллаһа һәмд едиб деди: "Илаһи! Сән, биз рисаләт аиләсинә бөјүклүк вә кәрамәт бағышладын. Инсанлар Сәнин әмринлә бизә тәрәф јөнәлди. Онлар Сәнин рәһмәт, еһсан вә немәтинә үмид едирләр. Өз фајдалы, ҝениш вә зәрәрсиз јағышыны онлара ҝөндәр. Анҹаг бу дәфә ҹамаат өз евләринә гајытдыгдан сонра јағышыны назил ет".

Рәвајәт олунур: "Анд олсун Аллаһа! Елә һәмин ан сәмада булудлар һәрәкәтә ҝәлди, илдырым чахды. Ҹамаат һәјәҹанланды вә јағыш јағмамыш өз евләринә гајытмаға чалышдылар. Һәзрәт онлара бујурду: Сакит олун, бу булудлар сизин үчүн дејил. Бунлар филан мәнтәгәјә аиддир. Бир аздан о булудлар ҝетди вә башга булудлар ҝөјүн үзүнү алды. Јенидән илдырым чахды. Ҹамаат евләринә ҝетмәк истәјәндә имам бујурду: Бу булудлар да сизин үчүн дејил. Бунлар филан мәнтәгәниндир. Беләликлә, он дәфә булуд ҝәлди вә оранын сәмасындан өтүб кечди. Имам да бу булудларын онлара аид олмадығыны бујурду. Он биринҹи дәфә булуд ҝәләндә имам ҹамаата бујурду: Аллаһ бу булудлары сизин үчүн ҝөндәрмишдир. Аллаһын фәзл вә кәрәми гаршысында шүкүр един вә евләринизә дөнүн. Сиз евләринизә чатмајана гәдәр јағыш јағмајаҹаг. Сонра исә Аллаһын кәрәминә лајиг олан бир јағыш јағаҹагдыр. Имам буну дејиб минбәрдән ашағы дүшдү. Һамы евинә гајытды. Бу заман бәрк јағыш јағды. Бүтүн һовузлар, чөкәкликләр вә чајлар су илә долду. Ҹамаат севинәрәк дејирди: Аллаһын кәрамәтләри Пејғәмбәрин өвлады үчүн мүбарәк олсун".

Сонра имам Риза (ә) ҹамаатын јанына ҝәлди, онлары дүз јола һидајәт етди вә Аллаһын немәтләри гаршысында шүкүр етмәјә чағырды.